Zakwaszenie gleb -przyczyny

Jak wynika z badań przeprowadzonych przez IUNG ponad 57% gleb w Polsce to gleby o odczynie bardzo kwaśnym lub kwaśnym. Z najsilniej zakwaszonymi glebami mamy do czynienia w województwach: łódzkim, małopolskim i podkarpackim, gdzie udział gleb o odczynie kwaśnym i bardzo kwaśnym wynosi ponad 70%. Najmniejszy udział takich gleb, bo ok. 35%, występuje na obszarze województw: opolskiego i kujawsko-pomorskiego.

Wpływ zakwaszenia gleb

Jeśli mówimy o zakwaszeniu gleby to najczęściej myślimy o toksycznym wpływie glinu na rozwój systemu korzeniowego. Jest to prawdą, ponieważ w takich warunkach system korzeniowy jest słabiej rozwinięty. Taki system słabiej pobiera wodę i składniki pokarmowe z gleby. Jest to szczególnie ważne podczas suszy, gdy wierzchnia warstwa gleby jest przesuszona,  dobrze rozwinięty system korzeniowy umożliwia pobieranie wody z głębszych warstw gleby.

Warto jednak wiedzieć, że niski odczyn gleby niesie za sobą szereg konsekwencji:

• Niskie pH ogranicza procesy próchnicotwórcze, co pogarsza żyzność gleby. Uboższe w próchnicę gleby magazynują mniej wody, co pogłębia efekt suszy. Nadmierna zwięzłość gleb lub jej zbytnie rozluźnienie wpływają na stosunki wodno-powietrzne w glebie, co z kolei warunkuje prawidłowy rozwój systemu korzeniowego, a także pobieranie składników i wody z gleby.
• Niskie pH wpływa niekorzystnie na rozwój pożytecznych mikroorganizmów w glebie, które uczestniczą zarówno w procesach strukturotwórczych gleby, jak również udostępnianiu nieprzyswajalnych form pierwiastków w dostępne dla roślin formy.
• Od odczynu gleby zależy przyswajalność pierwiastków. Niski odczyn może przyczynić się do ich wymywania lub uwsteczniania, co nie tylko skutkuje pojawianiem się niedoborów i obniżeniem potencjału plonotwórczego roślin, ale także wiąże się z obniżeniem efektywności nawożenia, co przekłada się na jego aspekt ekonomiczny.

Jak widzimy odczyn gleby ma wpływ zarówno na rozwój rośliny, jak również na samą strukturę gleby oraz życie mikrobiologiczne. Dbałość o prawidłowy odczyn gleby będzie wpływa na opłacalność produkcji. Dlatego badania i regulacja odczynu to podstawa prowadzenia produkcji, a także utrzymywania gleby w dobrej kondycji.

Zakwaszenie gleb – przyczyny

Przyczyny zakwaszenia możemy podzielić na naturalne oraz antropogeniczne.
Przyczyny naturalne
• Gleby w Polsce są naturalnie zakwaszone, a to ze względu na ich pochodzenie i skład. Ponad 90% obszaru naszego kraju stanowią gleby polodowcowe lekkie i bardzo lekkie, które charakteryzują się luźnym składem granulometrycznym i są w większości przypadków naturalnie zakwaszone.
• Procesy zakwaszające glebę związane są również z życiem biologicznym, gdzie w wyniku oddychania i rozkładu materii organicznej uwalniany jest dwutlenek węgla oraz kwasy organiczne.
• Według niektórych badaczy zmiany jakie obserwujemy pod postacią wzrostu temperatur i zwiększonej emisji dwutlenku węgla do atmosfery mogą przyczynić się do nasilenia zakwaszenia gleb. Zwiększenie dwutlenku węgla oraz wzrost temperatury może przyczynić się do zwiększenia transportu asymilatów do strefy korzeniowej, a co za tym idzie zwiększenie oddychania korzeni oraz mikroorganizmów oraz przyspieszoną mineralizację.
• Uprawiane przez nas rośliny wpływają na obniżenie pH gleby. Do obniżenia odczynu może dojść na skutek oddychania i wydzielania do powietrza glebowego dwutlenku węgla, kwasów organicznych oraz pobierania składników pokarmowych z gleby.
• Przemiany resztek pożniwnych czy nawozów zielonych mogą obniżać pH.
Przyczyny antropologiczne, czyli związane z działalnością człowieka:
• Nawożenie mineralne i organiczne.
• Wymywanie kationów zasadowych tj. Ca2+, Mg2+, K+, Na+ z gleb użytkowanych rolniczo, które nasila się w warunkach zwiększonej koncentracji azotanów (NO3-) oraz chlorków (Cl-), które pojawiają się m. in. na skutek nawożenia mineralnego.
• Biologiczne utlenianie zredukowanej formy azotu amonowego uwolnionego z substancji organicznej lub wniesionego z nawozami mineralnymi zawierającymi kation amonowy.
• W przypadku nawożenia mineralnego dochodzi również do uwalniania jonów wodorowych, a co za tym idzie wzrostu zakwaszenia. Udowodniono, że w wyniku wieloletniego stosowania mocznika może dojść do obniżenia pH gleby z 5,7 do 4,2. Najbardziej zakwaszającymi nawozami są siarczan amonu, mocznik, azotan amonu (saletra amonowa), fosforan amonu, a także nawozy potasowe i wieloskładnikowe. Jednak niektóre nawozy azotowe w mniejszym stopniu zakwaszają glebę i są te, które w swym składzie zawierają wapń. Jednak większość nawozów azotowych wymaga równoważnego stosowania wapna do zniwelowania ich zakwaszającego działania.

Tab.1. Równoważnik kwasowy nawozów, czyli ilość CaCO₃ (kg) potrzebna do zneutralizowania kwasowego działania 100 kg danego nawozu

Oznacza to, że wśród najczęściej stosowanych nawozów najbardziej zakwaszającym jest siarczan amonu, ponieważ na 100 kg zastosowanego przez nas nawozu należy zastosować 110 kg węglanu wapnia.

Przypadek polowy [CASE STUDY]

Na tym polu widać ewidentnie skutki niskiego pH gleby. Zdarza się to na glebach, na których nie stosowano wapnowania. Co należy zrobić w takim przypadku?

• Dokonać pomiaru pH gleby.
• Zaplanować wapnowanie.
• W pierwszej kolejności w płodozmianie wysiać gatunek mniej wrażliwy na kwaśny odczyn gleby.
• Zaplanować dostarczenie materii organicznej. Na takich glebach procesy próchnicotwórcze są zahamowane. Pamiętajmy jednak by wapnowania i nawożenia organicznego nie wykonywać jednocześnie!
• Zadbać o życie mikrobiologiczne gleby [preparaty wspierające życie mikrobiologiczne gleby oraz zawierające kwasy humusowe]